مدرسه علمیه قوام (نجف)

مدرسه قوام یا مدرسه فتحیه، مدرسه‌ای حوزوی در محلۀ مِشراق نجف که در زمینی به مساحت ۷۰۰ مترمربع، در سال ۱۳۰۰ق احداث شد. نام مدرسه از نام بانی آن، فتحعلی خان شیرازی، قوام‌السلطنه از رجال سیاسی دورۀ قاجار، گرفته شده است. پیش از این، در مدرسه قوام، مراسم عزاداری و سخنرانی‌های بزرگی برگزار می‌شد. کسانی چون سیدعلی قاضی طباطبائی و عبدالحسین امینی مؤلف الغدیر در آنجا ساکن بوده‌اند. مدرسه امروزه از مدارس پررونق نجف بوده و زیر نظر دفتر آیت‌الله سیستانی و با ۶۰ حجره فعالیت می‌کند.

جایگاه

مدرسه قوام غالباً محلی برای مباحثه و مذاکرۀ علمی طلاب به‌شمار می‌آمد. مراسم مناسبت‌های مذهبی چون ایام محرم و رمضان در مدرسه برپا می‌شد و به شرکت‌کنندگان، اطعام و افطاری و در دهۀ محرم صبحانه می‌دادند که همه در آشپزخانۀ خود مدرسه تهیه و پخته می‌شد. برخی از مراجع تقلید در این مراسم شرکت می‌کردند و سخنرانان معروف نجف، مانند شیخ محمدعلی واعظ خراسانی (فارسی‌زبان) و شیخ عبدالعلی بحرینی (عرب‌زبان) دعوت می‌شدند، اما این برنامه‌ها از زمان تسلط رژیم بعثی بر عراقتعطیل شد.

امروزه طلاب و فضلایی که از شهرها و کشورهای دیگر وارد نجف می‌شوند، چند روزی به‌عنوان مهمان در این مدرسه اسکان داده می‌شوند. مدرسۀ قوام امروزه یکی از مدارس پررونق نجف است و زیر نظر دفتر آیت‌الله سیستانی اداره می‌شود.

تأسیس و بنا

مدرسه قوام توسط فتحعلی‌خان قوام شیرازی معروف به قوام‌الملک از رجال سیاسی دورۀ قاجار در محلۀ مِشراق نجف، پشت آرامگاه سید بحرالعلوم در کنار مدرسه شیخ مهدی و مسجد شیخ طوسی احداث شده است. مساحت آن ۷۰۰ مترمربع بوده و ساخت در سال ۱۳۰۰ق به پایان رسیده است. فتحعلی خان در سال ۱۳۰۵ق بخشی از محصولات دو روستا از املاک خود را وقف اداره و اقامه عزا در این مدرسه نمود. او در این وقف‌نامه، نام مدرسه را فتحیه و معروف به قوام ذکر کرده است.

مدرسه از دو قسمت بیرونی و اندرونی تشکیل شده است. اندرون فضای بزرگی است که در چهار طرفش شصت حجره برای اسکان طلاب دارد. این مکان دو طبقه بوده، یک سرداب بزرگ و حیاط سرپوشیده است. بر کتیبه درب ورودی مدرسه ابیاتی به فارسی و عربی نوشته شده که در آن از ناصرالدین شاه قاجار تمجید و به نام بانی و تاریخ تأسیس مدرسه اشاره شده است.

این مدرسه در گذشته فقط یک طبقه با بیست وشش حجره داشته و تنها در قسمت شمالی، طبقۀ دوم داشت که مخروبه شده بود. شیخ نصرالله خلخالی به تعمیر و توسعۀ آن پرداخت و مدتی تولیت و مدیریت مدرسه را برعهده گرفت.

شیخ احمد شیرازی(درگذشت۱۳۳۲ق) نیز مدتی تولیت مدرسه و نیز تدریس و اقامه نماز جماعت در صحن مدرسه را بر عهده داشت.

شخصیت‌های ساکن در مدرسه

شخصیت‌هایی چون سیدعلی قاضی طباطبائی، عبدالحسین امینی مولف الغدیر، سید اسدالله مدنی، نواب صفوی، شیخ جواد تبریزی، میرزا علی توحیدی تبریزی صاحب مصباح الفقاهه، شیخ جعفر قوچانی، شیخ عباس دشتی و سید محمدتقی بحرالعلوم در این مدرسه سکونت داشته‌اند.

پانویس

منابع

• آقابزرگ تهرانی، محمدمحسن، طبقات أعلام الشیعة، بیروت،‌ دار احیاء التراث العربی، ۱۴۳۰ق.
• آل محبوبه، جعفر، ماضی النجف و حاضرها، بیروت، دارالاضواء، الطبعة الثانیة، ۱۴۰۶ق، ۱۹۸۶م.
• اباذری، عبدالرحیم، مدرسۀ قوام در نجف، در نشریه فرهنگ زیارت، دی ۱۳۸۸ش، ش۳-۴.
• الدجیلی، جعفر، موسوعة النجف الاشرف، بیروت، دارالاضواء، ۱۴۱۳ق.
• طالعی، وقفنامه مدرسه قوام، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
• غروی، محمد، مع علماء النجف الأشرف، بیروت، دارالثقلین، چ۱، ۱۴۲۰ق.